Bilim vs Sözdebilim

19.yüzyıl başlarında Franz Gall ve Johann Spurzheim günümüzde artık kullanılmayan Frenoloji adında yeni bir çalışma alanı geliştirdi. Gall ve Spurzheim düşüncelerimizin oluşumunda beynin en önemli organ olduğunu düşünüyordu. Fakat her ikisi de “bellek” ya da “yavruya duyulan sevgi” gibi yetilerin ,  ilgili beyin bölgesinin  boyutlarıyla ilgili olduğuna inanıyordu. Örneğin frenolojide sevgi dolu bir annenin ilgili beyin bölgesinde bir çıkıntısı olması gerekiyordu ve bunun boyutu önemliydi. Frenoloji'nin ortaya çıkmasıyla kafatası inceleyerek kişilik analizinin yapılabileceği görüşü oluştu ve insanlar kafalarındaki çıkıntıları kontrol ve analiz ettirmek için frenoloğa gitmeye başladı. 

1843'te deneysel fizyolojinin öncüsü François Magendie frenolojiyi günümüz sözdebilimi ilan etti. Artık bunların hepsi geride kaldı, mesela havale, delilik ya da ruhların musallat olması gibi durumların tedavisinde kullanılan kafatasında delik açma işlemi ya da 17. yüzyılda Huntington hastalığına yakalananların bedenlerine kötü ruhlar musallat oldu diye işkenceye maruz kalması geride kaldı.Yani hurafeleri, batıl inançları, sözdebilimleri yavaş yavaş geride bırakmaya başladık. Artık fMRI ile beynin belirli bölgelerindeki kan akışı seviyesini ölçebilir, MRI ile beyin anatomisi hakkında bilgi edinebilir, radyoaktif materyallerin enjekte edilmesiyle yapılan PET taraması ile beynin fonksiyonlarını, X ışınlarını kullanan CT tarama ile beynin yapısını öğrenebiliriz. Bir fMRI deneyi örneği ile beynin anatomisini ve fonksiyonlarını nasıl anlayabileceğimize bakalım:



Bu figür bitkisel hayattaki hastaların verilen talimatlara göre aktif olan beyin bölgelerini gösteriyor. Dikkat ederseniz, soldaki hastaların ve kontrol gruplarının (bitkisel hayatta olmayan) bir evin etrafında dolaştıklarını hayal etmeleri söylendiğinde  PMC (lateral premotor korteks), PPC (posteriyor pariyetal alan), PPA (Parahipokampal girus) bölgelerinin aktif olduğunu göreceksiniz. Sağdaki hastalara ve kontrol gruplarına da tenis oynadığınızı hayal edin talimatı verildiğinde SMA (Yardımcı motor alan) bölgesinin aktif olduğunu göreceksiniz. Peki bu bize ne gösteriyor? SMA bölgesi beyinde kompleks hareketlerin oluşturulmasıyla ilgili bir bölge yani tenis oynadığını hayal eden bir insanın bu kompleks hareketleri hayal edebilmesi için beynin SMA bölgesine ihtiyacı var. Aynı şekilde, PPA bölgesi de çevremizle ilgili sahnelerin algılanmasını sağlayan bir bölge yani bir evin etrafında dolaştığımız bir sahne için de PPA bölgesine ihtiyaç duyuyoruz.

******

Sözdebilim 10.000 yıl önce de vardı 21. yüzyılda da var. Peki şimdi bundan nasıl korunabiliriz? Benim önerim: Okuduklarımıza, anlatılanlara inanmadan önce bilimsel makalelerden, kitaplardan, üniversitelerin sitelerinden bu bilgileri yanlış ya da eski bir bilgi olup olmadığını kontrol etmek. Hem bu sayede araştırmacı ruhumuzu hiçbir zaman kaybetmemiş oluruz! :)

*******
Kaynaklar

1) http://med.stanford.edu/medwebtraining/shc-class/student5/treatments/phrenology-lab.html

2)Zihin ve Beyin, NTV yayınları

3)https://faculty.washington.edu/chudler/image.html
4)http://www.nature.com/nrn/journal/v9/n9/full/nrn2414.html